Przedsiębiorstwa społeczne w Polsce – potencjał, który warto wzmacniać

To nie są zwykłe firmy. Przedsiębiorstwa społeczne to organizacje, które łączą misję społeczną z działalnością gospodarczą. Z jednej strony prowadzą sprzedaż, z drugiej – dają pracę osobom, które mają trudniej: osobom z niepełnosprawnościami, długotrwale bezrobotnym, wykluczonym społecznie. Ich zyski nie trafiają do kieszeni właścicieli – są reinwestowane, by wspierać ludzi i lokalne społeczności.

Najnowszy raport Stowarzyszenia Klon/Jawor pt. „Przedsiębiorstwa społeczne w Polsce”* pokazuje, jak wygląda kondycja przedsiębiorstw społecznych w Polsce. Badanie objęło ponad tysiąc aktywnych organizacji – od spółdzielni socjalnych po fundacje i stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą. Wnioski? Mamy do czynienia z rosnącym, ale wciąż zbyt mało docenianym sektorem gospodarki społecznej.

Gdzie działają i czym się zajmują?
Najczęściej przedsiębiorstwa społeczne działają lokalnie, w miastach i gminach. Ich domeną są usługi społeczne – opieka nad osobami starszymi, dziećmi, osobami zależnymi. Poza tym świadczą też usługi porządkowe, gastronomiczne, krawieckie, prowadzą sklepy, wytwarzają produkty. Zasięg ich działania bywa bardzo różny – od sąsiedzkiego po ogólnopolski.

Z czego się utrzymują?
Podstawą ich działalności są przychody z własnej pracy – czyli sprzedaży usług i produktów. To ważny sygnał: przedsiębiorstwa społeczne coraz częściej są podmiotami realnie konkurującymi na rynku. Ale wciąż dla wielu z nich kluczowe są dotacje, granty, wsparcie publiczne – szczególnie w fazie rozwoju.

Kogo zatrudniają?
To, co je wyróżnia, to model zatrudnienia. W firmach społecznych pracują osoby z grup defaworyzowanych: osoby z niepełnosprawnościami, długotrwale bezrobotne, osoby w kryzysie bezdomności, kobiety wracające na rynek pracy po długiej przerwie. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie społecznym często oznacza pierwszy krok do usamodzielnienia i odzyskania poczucia sprawczości.

Z czym się mierzą?
Nie brakuje jednak wyzwań. Przedsiębiorstwa społeczne wskazują na niestabilność przychodów, trudności w dotarciu do klientów, bariery formalno-prawne i braki kadrowe. Dlatego tak ważne jest wzmacnianie kompetencji zarządczych, skuteczna promocja oferty oraz budowanie trwałych sieci współpracy.

Co im pomaga?
Raport podkreśla, że potrzebne są nie tylko pieniądze, ale i konkretne działania wspierające. Wśród wskazań: szkolenia, rozwój kompetencji menedżerskich, wsparcie marketingowe, ale też uproszczenie przepisów i większe uznanie dla statusu przedsiębiorstwa społecznego. Kluczowa jest też współpraca – z biznesem, NGO-sami i samorządami.

A co na to samorządy?
Współpraca między przedsiębiorstwami społecznymi a samorządami lokalnymi rośnie, ale wciąż ma ogromny potencjał. Raport wskazuje, że tam, gdzie JST są otwarte na zlecanie zadań podmiotom społecznym, wszyscy zyskują – mieszkańcy, gmina i sam podmiot. Coraz częściej mówi się o potrzebie budowania lokalnych ekosystemów współpracy.

To właśnie wspiera projekt „Premia społeczna”, który promuje zlecanie usług społecznych profesjonalnym, sprawdzonym podmiotom ekonomii społecznej. Dla samorządów to sposób na zwiększenie dostępności usług, a dla firm społecznych – realna szansa na rozwój i stabilność.

Dlaczego ten raport jest ważny?
To nie tylko zestaw danych – to głos sektora, który codziennie odpowiada na realne potrzeby ludzi. Raport może być impulsem do zmiany – dla decydentów, samorządów, instytucji wspierających, ale też samych przedsiębiorstw społecznych, które dzięki niemu mogą lepiej zrozumieć swoje mocne strony, szanse i bariery.